Acupunctuur: kwakzalverij of serieuze therapie?

Al  jaren woedt er een  strijd tussen  voor- en tegenstanders van complementaire behandelmethodes. De discussies die plaats vindt, draait meestal om de vraag of ‘het nou wel of niet werkt’. Helaas is er nooit aandacht voor de wetenschapsfilosofische misverstanden die achter deze eindeloze discussie schuilgaan. In dit artikel zal ik proberen daar licht op te laten schijnen. Ik neem daarbij de acupunctuur als uitgangspunt omdat dat mijn vak is, maar het onderstaande gaat ook op voor sommige andere complementaire disciplines.

Exact
De westerse medische traditie begon toen artsen, op zoek naar exacte kennis, een lichaam opensneden. Dat lichaam was vanzelfsprekend dood, ex-act: buiten de handeling. Het mes van het westerse medische denken verdeelt de mens in lichaam en geest, spieren en organen, zenuwen en hormonen en ga zo maar door. Die scheidingen kunnen handig zijn om de werkelijkheid te rubriceren, te begrijpen en te beïnvloeden, maar in feite bestaan ze niet. Oosterse geneeswijzen kijken naar het leven, naar reactie en interactie, naar de complexe patronen die daarin optreden. De mens is daarin een steeds naar evenwicht zoekend systeem: een evenwicht van yin en yang, dat leidt tot een vrije circulatie van qi, vaak energie genoemd. Verstoringen van dat evenwicht zijn de oorzaken van ziekte, herstel van het evenwicht is de genezing. Maar ook yin, yang en qi bestaan in de werkelijkheid niet. Het zijn evenzeer begrippen die helpen om de werkelijkheid te rubriceren, te begrijpen en te beïnvloeden.

Rationeel
De klassieke Chinese wetenschap, die tot uitdrukking komt in de traditionele Chinese geneeswijzen, is niet minder rationeel dan de westerse. Het is wel een andere vorm van rationaliteit. Toch wordt vaak gedacht dat een acupuncturist iets vaags intuïtiefs doet, “iets met energie of zo”. Die indruk wordt versterkt doordat het effect van acupunctuur niet bewezen zou zijn. Maar hoe zit het precies met dat bewijs?

Meten
Een acupuncturist brengt de complexe compensatiepatronen in kaart waarmee een patiënt heeft gereageerd op verstorende prikkels die op zijn of haar systeem inwerken. Die patronen herkent en benoemt hij met behulp van een consequent theoretisch kader. Vervolgens probeert hij die patronen te ontmantelen en de verstorende prikkel weg te nemen of, als dat niet kan, de patiënt zo te ondersteunen dat die met die prikkel kan omgaan. Een acupuncturist behandelt dus geen westers medisch gedefinieerde aandoeningen, maar de mens daarachter. Daardoor is dubbelblind gerandomiseerd onderzoek een ongeschikt meetinstrument om de effectiviteit van acupunctuur te bepalen. Het is alsof je met een liniaal probeert te meten hoeveel water er door het Spaarne stroomt. Een vergelijkbare situatie doet zich voor bij onderzoek naar de effectiviteit van psychologische therapieën. Stel je voor dat een psycholoog met tien verschillende depressieve cliënten exact hetzelfde gesprek zou moeten voeren en met tien andere cliënten (de controlegroep) een nepgesprek. Dat is onmogelijk, omdat iedere behandeling, net als een acupunctuurbehandeling, een unieke dynamische interactie tussen patiënt en behandelaar is. Is een psycholoog daarmee een kwakzalver?

Lineaal of maatbeker
Het is belangrijk dat er valide wetenschappelijke meetmethoden ontwikkeld worden waarmee een dynamisch systeemmodel als dat van de Chinese geneeswijzen beoordeeld kan worden. Toch is er al veel ‘zachter’ bewijs voor de effectiviteit van acupunctuur. Dat bewijs wordt door de Wereldgezondheidsraad geaccepteerd, maar onder andere door de Vereniging tegen de Kwakzalverij afgewezen. Die houdt rigide vast aan de eis van grootschalig dubbelblind gerandomiseerd onderzoek. Een interessante vaststelling is echter dat er geen wetenschappelijk bewijs bestaat voor de stelling dat de effectiviteit van een behandeling alleen bewezen kan worden door middel van dubbelblind onderzoek. Dat is een aanname, een opvatting en voor sommigen een geloof.

Discussies over welke traditie gelijk heeft of beter is zijn eindeloos, uitzichtloos en zinloos. Het is net zo onzinnig als discussiëren of een liniaal of een maatbeker beter is. Of een behandelaar een reguliere westers-medische achtergrond of een alternatieve oosterse achtergrond heeft maakt niet uit. Het gaat erom dat een behandelaar oprecht betrokken is, een zelfkritische houding heeft en een hoog ambitieniveau koppelt aan het bewustzijn dat er grenzen aan zijn of haar mogelijkheden zijn. Experts en kwakzalvers komen voor onder westers/medische én onder alternatieve behandelaars.

Samenwerking
Het wordt de hoogste tijd dat er gehoor gegeven wordt aan de wens van de grote meerderheid van de bevolking om enerzijds voor meer samenwerking tussen alternatieve en reguliere geneeswijzen te zorgen en anderzijds de alternatieve geneeswijzen beter te reguleren. Daarvoor moet de discussie over reguliere versus alternatieve geneeswijzen open en goed geïnformeerd gevoerd worden en worden ontdaan van de dogmatische geloofsovertuigingen uit beide kampen.