Het afscheid en de liefde

Leestijd 10 minuten
Een zoekopdracht naar afbeeldingen van ‘liefde’ op Google levert, naast heel veel hartjes, vooral foto’s op van mensen die elkaars hand vasthouden, aankijken, omhelzen of kussen. Liefde associëren we met verbinding en contact, niet met afscheid en verwijdering.

Alles is liefde

Als iemand je verlaat, pijn doet en teleurstelt, heb je misschien de indruk dat de liefde verdwenen is. Dat is een vergissing. Er is nog volop liefde, maar ze dient zich aan in een vorm die je nog niet herkent en begrijpt. Zoals alles heeft ook de liefde naast een lichte yangzijde een donkere yinkant. Die pijnlijke, donkere kant vermijden we liever, maar om de liefde te begrijpen, zul je ook die in je leven moeten toelaten. Als je de pijn van het afscheid en de afwijzing vermijdt, gedijt de liefde niet. Het afscheid houdt de liefde levend. Alleen als je dat snapt, kun je begrijpen dat de tegeltjeswijsheid ‘alles is liefde’ echt waar is.

Balsem op mijn wonden

Als ik behoefte heb aan contact en verbinding, stel ik me voor de ander open. Dat maakt me kwetsbaar, want ik laat mezelf zien. Ik neem het risico dat ik word afgewezen en teleurgesteld, wat me veel pijn zou doen. Toch neem ik dat risico, want ik kan het niet alleen. Ik heb behoefte aan iemand om ervaringen mee te delen, me te spiegelen, naar me te luisteren: iemand die me waardeert, steunt, vasthoudt, troost, begrijpt en me liefheeft zoals ik ben. Door me open te stellen voor de ander, kan de liefde in mij binnenstromen en plaatsen bereiken die ik misschien uit zelfbescherming lang had afgesloten. De yang liefde is een balsem op mijn wonden. Als ik die ontvang, ervaar ik dat als een onvoorstelbaar groot geschenk. Deze liefde kun je niet alleen ervaren in de armen van je geliefde, maar ook als je je openstelt voor een vriend, familielid, collega of therapeut. Wanneer diegene jou werkelijk ontvangt, ziet en hoort,  is de liefde actief en doet ze haar helende werk.

Gehechtheid

Alles stroomt en is voortdurend in beweging. Zoals eb en vloed, dag en nacht, zomer en winter elkaar afwisselen, doen de yin en de yang van de liefde dat ook. Als ik niet meebeweeg en weer loslaat, wordt omhelzen al snel vastklampen. Als dat gebeurt, maakt dat me afhankelijk van de ander of het maakt de ander afhankelijk van mij. Er ontstaan verwachtingen, vaste patronen en de liefde wordt onvrij. Liefde is dan geen geneesmiddel meer, maar een pleister op mijn wonden. Ik gebruik de liefde niet meer om te openen en te helen, maar om me af te schermen van mijn kwetsbaarheid en pijn. De relatie wordt steeds meer een fort waarin ik me heb teruggetrokken en me veilig waan, maar waarin ik ook opgesloten zit. Liefde is veranderd in gehechtheid.

Voortdurende stroom

De liefde is een krachtige eeuwigdurende stroom die zich niet laat vastzetten, bezitten of controleren. Liefde overwint alles, en dus confronteert die onverbiddelijke stroom me vroeg of laat met mijn gehechtheid en trekt me los van waar ik me aan had vastgeklampt. Ik moet afscheid nemen, of de ander moet afscheid nemen van mij. Dat afscheid voert me onverbiddelijk terug naar mezelf. De liefde confronteert me opnieuw met de pijn, eenzaamheid en incompleetheid die ik wilde ontvluchten door me vast te houden aan de ander.

Yin liefde

Teruggeworpen zijn op mezelf, vraagt van me dat ik niet wegloop voor mijn pijn, maar ernaartoe beweeg om die te verkennen, te aanvaarden en te doorgronden. De liefde nodigt me uit om mijn eigen pijn met evenveel geduld, compassie en oprechte aandacht te ontvangen als die van mijn kinderen, mijn geliefde of mijn beste vriend. Als ik dat doe, is de yin liefde in mij actief en doet haar helende werk in mijn relatie tot mezelf. Ik open mijn hart voor mezelf en verbind me met datgene van mezelf dat ik eerder afwees. Wat geblokkeerd was, gaat weer stromen en mijn donkere gevoelens –woede, angst, verdriet, schuldgevoel, eenzaamheid en gemis – veranderen in moed, vertrouwen, vergeving, verzachting, helderheid en kracht. Mijn pijn is niets anders dan onbegrepen, niet-herkende, vastgelopen liefde. Dat inzicht biedt me de kans een autonomer, gezonder en liefdevoller mens te worden.

Verborgen schat

Op de houten wand van een theehuisje in Noord-India las ik ooit een uitspraak van de dalai lama die iemand erop had geschreven: ‘Beschouw iemand die je onrecht aandoet als degene die je wijst op de plaats waar een kostbare schat begraven ligt.’ Als iemand me in de steek laat, teleurstelt of niet geeft waar ik naar verlang, dan wijst diegene me op de plaats waar ik mijn zelfliefde kan vinden. Mijn zelfliefde is een grote schat, maar afscheid, afwijzing en teleurstelling kunnen veel pijn doen en diepe, oude wonden openrijten. Als de pijn te groot is, lukt het niet om die schat helemaal alleen op te graven. Het is nodig dat ik steun krijg van vrienden, familie of een therapeut, psycholoog of coach. De ene vorm van liefde maakt plaats voor een andere, waardoor ik verder kan groeien en ontwikkelen. Of zoals een cliënte die haar man had verloren het onlangs mooi verwoordde: ‘De deur gaat dicht, maar de ramen gaan open.’

Kraamtranen

Om afscheid te nemen en de ander los te laten is het zeker niet altijd nodig dat een relatie wordt beëindigd of een partner overlijdt. Afscheid is een essentieel onderdeel van een gezonde relatie. De bereidheid om los te laten, afstand te nemen, eerlijk te zijn over wat je de ander niet kunt of wilt geven, is belangrijk in alle vormen van liefde.
Dat is vooral duidelijk in de liefde van ouders voor hun kinderen, misschien wel de sterkste en meest onvoorwaardelijke liefde die er tussen mensen bestaat. Een pasgeboren kindje wordt door de ouders met liefde verwelkomd, maar voor de moeder is die begroeting al meteen een eerste afscheid. Zo dichtbij als het kind in haar buik was, zal het nooit meer zijn. Misschien huilt ze kraamtranen om dat afscheid te verwerken? Het opgroeien van het kind is voor ouders een proces van voortdurend afscheid nemen: van de geboorte, de eerste dag op de kleuterschool tot het uit huis gaan. Juist de bereidheid van de ouders het kind te laten gaan en het te steunen terwijl het zijn of haar weg vindt, maakt de liefde van ouders voor hun kinderen zo krachtig. Die liefde creëert een veilige omgeving voor het kind om in op te groeien, maar ook de ruimte en de afstand die nodig zijn om zichzelf te ontdekken. Die twee aspecten zijn aanwezig in iedere liefdevolle relatie.

Schadelijke aanpassing

Wie zich blijft aanpassen aan de wensen en behoeften van de ander en de ander blijft helpen, dragen en vasthouden, ontneemt diegene de kans om te helen, te leren en te groeien. Wie zich blijft vastklampen aan de ander, ontneemt zichzelf die kans. De bereidheid de ander teleur te stellen wanneer die iets van je vraagt wat je niet kunt of wilt geven, wijst niet op een gebrek aan liefde. Als dat op een eerlijke en respectvolle manier gebeurt, is het juist een bewijs van grote liefde dat iemand de confrontatie niet uit de weg gaat. Liefdevolle ouders nemen ook de moeite om ‘nee’ te zeggen, het kind te begrenzen en als dat nodig is teleur te stellen. Ik heb moeten leren dat het juist grote schade aanricht als je probeert de teleurstelling te vermijden en je jezelf blijft aanpassen om de ander te sparen.

Afsluiting en verstarring

Afscheid nemen is dus belangrijk, maar ook aan de liefde die ik in mezelf vind, kan ik me vastklampen. Dan trek ik me terug in mezelf, laat ik me niet meer zien en verberg ik mijn kwetsbaarheid. Ik leef dan in de overtuiging dat ik het wel alleen kan, dat ik in mijn eentje mijn pijn kan en moet oplossen. Eigenlijk ben ik bang voor afwijzing en teleursteling. Ik onderdruk mijn gemis en mijn diepe verlangen naar contact en vermijd het risico dat het met zich meebrengt om me voor de ander te openen. Misschien zie ik er sterk en stabiel uit, maar wat kracht lijkt, is eigenlijk verstarring. In feite ben ik aan het overleven. Zoals verbindende liefde kan veranderen in gehechtheid, kan autonome liefde veranderen in afgeslotenheid. Ook in deze situatie dwingt de liefde me uiteindelijk om los te laten, want ik kan het niet alleen. De pijn, de eenzaamheid en de behoefte om verbinding te voelen vragen van mij de moed en het vertrouwen om mezelf zichtbaar te maken, mijn verlangen te volgen en me opnieuw open te stellen voor de ander. De yange liefde mag weer binnenstromen.

Engel op mijn pad

Als ik vastzit in autonoom overleven kan het zijn dat het me niet lukt om me te openen. Dan onderdruk ik mijn eenzaamheid en mijn pijn. Ik geloof of hoop dat anderen die niet kunnen zien. Soms ziet iemand mijn worsteling en de pijn achter mijn masker en neemt die de moeite me dat te vertellen. Ik word uitgenodigd mijn pijn te delen. Zo iemand voelt als een engel op mijn pad. De keren dat me dat in mijn leven is overkomen, vergeet ik nooit meer. Als diegene niet op mijn gesloten deur had geklopt, dan was de kans groot geweest dat ik psychisch of lichamelijk ziek was geworden. Ziek zijn zou me er dan uiteindelijk toch toe hebben gedwongen me te openen. Ik had hulp moeten vragen aan een behandelaar. Dan had ik het geluk moeten hebben dat ik bij iemand terecht was gekomen die zou begrijpen wat de echte ‘kwaal’ was waaraan ik leed: gestagneerde liefde.

Ademhalen

Liefhebben is net als ademhalen een proces. Je krijgt de zuurstof die je nodig hebt niet binnen door je vast te klampen aan de inademing of aan de uitademing. De ademhaling is het proces dat voortdurend beweegt tussen die twee polen. Als je vast blijft zitten in een van beide polen, krijg je het al snel behoorlijk benauwd, maar dat betekent natuurlijk niet dat er een gebrek aan zuurstof is. Je behoefte aan zuurstof dwingt je uiteindelijk weer in of juist uit te ademen. Als je dat niet doet, ga je dood. Een gezonde ademhaling past zich voortdurend soepel aan de steeds veranderende- omstandigheden en behoefte die je lichaam heeft aan. Daar hoef je niet over na te denken, want het gaat helemaal vanzelf. Je hoeft alleen maar mee te bewegen.

Baden in liefde

Zo is het met de liefde ook. Zoals er nooit gebrek is aan lucht, zo is er ook nooit gebrek aan liefde. We baden erin. De liefde is niet in jou en ook niet in je geliefde. Ze is tussen jullie, verbindt jullie en stroomt net als de adem door jullie heen. In dat proces verandert ze voortdurend van vorm. Probeer haar liefde te controleren en te bezitten door je eraan vast te klampen, dan zul je een tekort ervaren. Je sluit je dan van de liefde af omdat je bang bent en haar niet begrijpt. Wanneer je je aan elkaar vastklampt, verdwijnt de tussenruimte waarin de liefde woont. Als je de liefde opsluit en stilzet, verliest ze net als stilstaande lucht haar voedende kracht.

Tao

Contact maken en afscheid nemen vormen een tegenstelling, maar net als yin en yang kunnen ze niet zonder elkaar bestaan. Ze voeden en versterken elkaar. Als je diep wilt inademen, moet je eerst volledig uitademen. Alleen als je iemand helemaal durft los te laten, kun je diegene werkelijk ontmoeten. Het tegengestelde is ook waar. Alleen als je je durft te verbinden, kun je de ander werkelijk loslaten.
Als je dat doorvoelt en begrijpt, kun je de tegenstelling tussen yin en yang overstijgen. Je ontdekt dan de grote bron van liefde waar dichters als Roemi en Kahlil Gibran over hebben geschreven. Zij noemden die God, boeddhisten en hindoes noemen die dharma en in de Chinese filosofie wordt hij tao genoemd. Tao betekent letterlijk ‘pad’, maar ik denk dat je hem ook liefde kunt noemen. Als er een pad is dat je altijd kunt volgen, dan is het de liefde wel. Dat is zeker niet altijd een makkelijke weg, maar ik denk dat we uiteindelijk geen keuze hebben. Paolo Coelho schrijft daarover in Aan de oever van de Piedra huilde ik:

De liefde kan ons naar de hel voeren en naar het paradijs, maar ze leidt ons altijd ergens heen. We moeten haar accepteren, want zij is het voedsel van ons bestaan. Als we haar afwijzen, zullen we van honger sterven terwijl we de takken van de boom des levens zien doorzakken, maar niet de moed hebben onze hand uit te steken om de vruchten te plukken.

Struikelen op het pad

Ik ben geen meester in de liefde. Op het gebied van de liefde ben ik een echte amateur. Je kunt je afvragen of ik deze tekst voor jou als lezer heb geschreven of eigenlijk voor mezelf om dingen helder te krijgen en mezelf aan te moedigen de liefde in al haar aspecten toe te laten in mijn leven.
Het overlijden van mijn moeder, nu anderhalf jaar geleden, markeerde het begin van een periode waarin ik veel afscheid moet nemen. Ik ben daar niet goed in. De liefde van mijn moeder was krachtig maar dwingend, en in mijn opvoeding waren loyaliteit en je opofferen voor de ander belangrijke waarden. Dat heeft ervoor gezorgd dat ik steeds de verbinding zoek en dat ik altijd alles heel wil houden. Daardoor struikel ik regelmatig op het pad van de liefde en ga ik onderuit. Dat veroorzaakt pijn. Er is voor mij dus nog veel te leren over de liefde.
Wat de oosterse levensbeschouwing me inmiddels wel heeft geleerd, is mijn ogen altijd op te houden. Het pad van de tao is er altijd, maar als ik op de grond lig, is het dichterbij dan ooit. Als ik dan met belangstelling en nieuwsgierigheid blijf waarnemen wat zich aandient, ontdek ik in de modder vaak iets glanzends en waardevols dat ik gemist zou hebben als ik hard was doorgerend. Meestal is het iets waar ik al heel lang naar op zoek was.

Ruimte voor vernieuwing

De liefde is een onverbiddelijke, maar eindeloos geduldige leermeester. Kahlil Gibran schreef in De profeet dat de liefde je kneedt tot je soepel bent en je maalt tot je blank bent. Als ik me verzet is er pijn, dan wordt het donker en kan ik me wanhopig en verlaten voelen. Maar op de momenten dat ik vertrouw op de liefde, me overgeef en mijn weerstand loslaat, smelt de pijn weg. Ik ervaar dat dingen die lang vastgezeten hebben in beweging komen, dat ik verzacht en bevrijd word van een oude last. Er stroomt licht binnen en er ontstaat ruimte voor vernieuwing.

Actieve liefde

Toch is het niet genoeg om alleen maar los te laten en me passief over te geven aan de liefde. De liefde is net als ademhalen een actief proces. Zoals ik zelf moet ademhalen om lucht te krijgen, zo moet ik zelf liefhebben om liefde te ervaren. De liefde is een pad, maar daarop moet ik zelf mijn stappen zetten. Liefhebben is dus een actieve keuze.
Actieve liefde bezit een enorme kracht. Ze helpt me niet alleen om te vergeven en te verbinden, maar ook om stelling te nemen, te begrenzen en – als de tijd gekomen is – afscheid te nemen. Paolo Coelho schrijft dat er maar één manier is om de liefde te doorgronden, en dat is door lief te hebben. Je kunt lang over de liefde praten en er mooie blogs over schrijven, maar de liefde waarover gesproken kan worden, is niet de ware liefde.*  Als je wilt helen en een overvloed aan liefde wilt ervaren, komt de opdracht uiteindelijk misschien wel hierop neer: heb lief, overal, altijd en in alle omstandigheden! Erken het als dat faliekant mislukt, maar begin gewoon steeds weer opnieuw, en opnieuw en opnieuw. De liefde is nooit ver weg.

* Dit is een variatie op de bekende woorden van Lao Tze: ‘De tao waarover gesproken kan worden, is niet de ware tao.’

Wil je mijn volgende blogpost ook lezen? Abonneer je dan op dit blog (hieronder op je telefoon, rechtsboven op een desktop), of volg me op Facebook of Instagram

Wil je meer weten over de liefde beschreven vanuit de Chinese filosofie, dan kun je de podcast beluisteren die ik over het Vuur element en het hart heb opgenomen bij Nathalie Kamp van the House of Qi.

In het kader van de opeleiding Daodynamisch counselen, verzorg ik op 17 mei een gratis webinar over het Chinese aarde element. Heb je interesse? Schrijf je dan in via de Daodynamica website