Een maagzweer: stress of een bacterie?

Dit artikel  gaat over Oost en West, over ziekte bestrijden of gezondheid bevorderen, over uitsluiten of samenwerken, over Yin en Yang in de gezondheidszorg.
Mijn standpunt bij het schrijven is steeds het midden. In het midden van ons lijf bevind zich de maag; het orgaan dat door die positie zo gevoelig is voor polarisatie en de stagnatie die daardoor wordt veroorzaakt.

Nobel prijs

Tot begin jaren ʼ80 gingen artsen ervan uit dat een maagzweer wordt veroorzaakt door stress. Ze leken er compleet naast te zitten toen onderzoekers Barry Marshall en Robin Warren overtuigend aantoonden dat de ware oorzaak een bacterie is: de helicobacter pylori.De manier waarop ze dat aantoonden sprak enorm tot de verbeelding: Marshall dronk hoogstpersoonlijk een glas met een kweek van de helicobacter en ontwikkelde vijf dagen later klachten die horen bij een acute maagontsteking, de voorloper van een maagzweer. Sinds de publicatie van de resultaten van dit moedige wetenschappelijk experiment, waarvoor Marshall en Warren in 2005 een Nobelprijs ontvingen, worden zulke klachten niet meer behandeld met voedingsadviezen en stressvermindering, maar met zuurremmers en antibiotica. Een mooi stukje wetenschappelijke vooruitgang! Einde verhaal… of toch niet?

Spontane genezing

Niet echt, want wat het verhaal niet vertelt is dat Barry Marshall twee weken later naar het zich laat aanzien spontaan hersteld was. Bij een biopt van zijn maagslijmvlies werd de Helicobacter pylori namelijk niet meer aangetroffen. Je zou uit het onderzoek van Warren en Marshall dus met evenveel recht kunnen concluderen dat bij een gezonde persoon een infectie met helicobacter pylori niet tot een maagzweer leidt. Die conclusie past beter bij het gegeven dat vijftig procent van de mensen  met deze bacterie besmet is, maar dat een veel kleiner percentage ooit klachten krijgt. Ik heb in de medische literatuur nergens een antwoord kunnen vinden op de vraag wat ervoor nodig is om de ontwikkeling van een maagzweer te triggeren bij dragers van de helicobacter pylori. Mogelijk is het voor de medische wereld voldoende te weten dat je, als er een maagzweer optreedt, die met een forse dosis antibiotica en maagzuurremmers effectief kunt behandelen.

Louis Pasteur en Claude Bernard

Toch wilde ik weten waarom een infectie met helicobacter pylori lang niet altijd tot ziekte leidt. Dat leek me niet onbelangrijk. Mijn zoektocht leidde me naar het Parijs van de 19e eeuw. Frankrijk bracht in die eeuw een aantal vooraanstaande biologen voort die de grondleggers werden van de moderne geneeskunde. De bekendste is Louis Pasteur. Hij ontwikkelde de theorie dat de oorzaak van veel ziekten een minuscuul levend wezen was, een ‘micro-organisme’. Zijn ʻtheorie van de ziekteverwekkerʼ of ‘microbetheorie’ is een van de belangrijkste ontdekkingen in de medische geschiedenis met een enorme invloed op de manier waarop we ziekten zijn gaan benaderen.

Niet iedereen was het met Pasteur eens. Een in die tijd even befaamde bioloog, Claude Bernard, had een ander idee. Bernard stelde vast dat het in balans houden van ons interne milieu ons beschermt tegen ziekte. Volgens die redenering is een verstoring van dat milieu de oorzaak van ziekte en niet het micro-organisme. Het constant houden van het milieu interieur is volgens Bernard de belangrijkste taak van ons lichaam. In die taak komen vrijwel alle lichaamsfuncties samen, zoals circulatie, ademhaling, temperatuurregulatie en spijsvertering.

Stilstaand water

Met het perspectief van Bernard krijgen we een vollediger beeld van het ontstaan van een maagzweer: de bacterie alleen is niet genoeg, er moet ook iets in de maag aan de hand zijn. Een eerste factor die de kans op een infectie sterk vergroot is stagnatie. In stilstaand water ontstaan nu eenmaal veel sneller micro- organismen dan in stromend water. In de maag ontstaat stagnatie als de onderste maagportier, de pylorus, wordt afgesloten. Die pylorus is een kringspier die heel gevoelig is voor stress. In een noodsituatie wil ons lichaam namelijk de spijsvertering even stopzetten.  Duurt dat maar heel even, dan is dat niet erg, maar bij langdurige stress ontstaan er problemen. De bacterie die een maagzweer veroorzaakt heet niet voor niets helicobacter pylorus: maagzweren treden vooral op aan de onderkant van de maag, vlak bij de pylorus. Stress leidt ook tot een verminderde kwaliteit van het maagslijmvlies. In dat slijmvlies huist het immuunsysteem van  dit orgaan. Het beschermt de maag dus niet alleen tegen het maagzuur, maar ook tegen aantasting door bacteriën. Bekend is dat langdurige stress ook in algemene zin tot een verzwakking van ons immuunsysteem leidt.

Ziekte bestrijden

Het lijkt dus heel aannemelijk dat langdurige stress via verschillende routes een belangrijke bijdrage kan leveren aan het ontstaan van een maagzweer. Toch doet de reguliere geneeskunde heel weinig met dat gegeven. Meestal ontkent die sinds de publicatie van Marshall en Warren zelfs ronduit de relatie tussen stress en het ontstaan van een maagzweer.

Als we willen verklaren waarom de reguliere geneeskunde het verband tussen stress en maagzweer links laat liggen, komen we opnieuw bij Pasteur en Bernard. Pasteur was sociaal zeer vaardig, had contacten in de hoogste kringen en ging dus om met mensen met maatschappelijke invloed. Bernard daarentegen was nogal eenzelvig en sociaal vrij onhandig. Bernard was meer de archetypische wetenschapper. Bovendien was de theorie van Pasteur overzichtelijk, makkelijk uit te leggen, eenvoudig  te bewijzen en snel effectief: je doodt de bacterie, en weg is de ziekte. Het is veel lastiger om  de invloed van het milieu interieur op een specifieke ziekte aan te tonen omdat het milieu interieur een zeer complex systeem is waar vrijwel alle regelsystemen in ons lichaam invloed op hebben. Beïnvloeding ervan gaat langzaam en vraagt veel van de patiënt. De theorie van Pasteur won zo de gunst van de politiek, de wetenschap en het publiek, terwijl de theorie van Bernard min of meer werd vergeten. De geneeskunde richtte zich volledig op de zoektocht naar dé oorzaak van een ziekte en de bestrijding daarvan en bekommerde zich steeds minder op het bevorderen van de gezondheid, de weerstand, de veerkracht van de mens.

Geneeskunde uit balans

Zonder het perspectief van Bernard is de gezondheidszorg uit balans geraakt. Het doet denken aan Amerika, dat ieder conflict lange tijd met wapens probeerde op te lossen zonder iets te doen aan onderliggende maatschappelijke problemen en verziekte verhoudingen. De problemen zijn daardoor uiteindelijk alleen maar groter geworden.

Tien procent van de Nederlanders gebruikt nu, vaak langdurig, maagzuurremmers. De kosten daarvan zijn immens en het heeft geleid tot een toename van maag-darminfecties. Medicijngebruik verstoort ons milieu interieur en veroorzaakt ziektes. De gevolgen van antibiotica voor ons immuunsysteem zijn bekend en de lijst met medicijnen die als bijwerking maagklachten veroorzaken is lang. In mijn praktijk hoor ik vaak dat mensen iets missen in de reguliere zorg. Ze worden geconfronteerd met te veel symptoomonderdrukking, te veel aandacht voor ‘evidence’ en protocollen, te weinig oog voor het individu en een groot gebrek aan inzicht in de interactie tussen geestelijke en lichamelijke processen. Op dit moment zijn het de alternatieve geneeswijzen die, zoals het woord al zegt, een alternatief bieden. Zij hebben een visie op de bescherming en het herstel van ons milieu interieur en hebben daarbij oog en aandacht voor de gehele mens. Zonder iets te zeggen over de kwaliteit ervan of over de vraag of er voldoende wetenschappelijk bewijs  voor is, kun je vaststellen dat alternatieve geneeswijzen simpelweg het gat opvullen dat de reguliere geneeskunde heeft laten vallen.

Gezondheid bevorderen

De Chinese geneeskunde is gebaseerd op een gezondheidsfilosofie waarin balans het centrale begrip is. De Chinezen zagen eeuwen geleden al dat een ziekte vooraf wordt gegaan door een soms langdurig proces van steeds verdere verstoringen van ons interne evenwicht. Dat evenwicht wordt benoemd in termen van yin en yang. Is er evenwicht, dan  is er een vrije circulatie van alle stoffen en informatiestromen, die samen Qi worden genoemd.  De vrije circulatie van Qi wordt beschouwd als een voorwaarde voor gezondheid. Chinese geneeswijzen behandelen niet de ziekte maar de patiënt. Ze bestrijden niet, ze proberen de gezondheid te herstellen.

De overeenkomst tussen de Chinese gezondheidsfilosofie en het denken van Bernard is op zijn minst frappant. Bernard zocht met zijn milieu interieur een meer wetenschappelijke vervanging van het oude Griekse concept van de levenskrachten.  Levenskracht komt dicht bij het begrip ‘Qi’. Het milieu interieur is in die zin te zien als een schakel tussen de moderne geneeskunde enerzijds en de traditionele Chinese geneeskunde anderzijds.

Acupunctuur voor de maag

In mijn praktijk constateer ik bij veel patiënten een verstoring van de maag, terwijl het maar voor weinig patiënten de reden van hun komst is. Maagklachten staan meestal niet op zichzelf. Allerlei verstoringen in ons systeem kunnen leiden tot een minder goed functioneren van de maag. De Chinese geneeskunde beschrijft de kwetsbare positie van de maag en de vatbaarheid ervan voor stress. Die stress kan ontstaan door emoties, spanning of verkeerde voedingsgewoonten. Maagproblemen kunnen, in mijn ervaring, met behulp van acupunctuur buitengewoon effectief worden behandeld. Bij onderzoek op ratten bleek bijvoorbeeld dat elektrostimulatie van twee belangrijke acupunctuurpunten invloed te hebben op de beweeglijkheid van de pylorus. Maar de behandeling beperkt zich niet tot de maag. Wat ik behandel is altijd afhankelijk van het onderliggende patroon aan verstoringen dat ik heb vastgesteld. Naast de acupunctuurbehandeling zullen stressreductie en voedingsadviezen in veel gevallen aan de orde komen.

Yin of yang, wat is beter?

Toch zal ik de laatste zijn die beweert dat acupunctuur beter is dan de reguliere geneeskunde. De vooruitgang die de reguliere geneeskunde  op allerlei gebieden heeft geboekt is ontzagwekkend. Marshall en Warren hebben die Nobelprijs terecht gekregen. Hun onderzoek was baanbrekend, en door de uitkomsten zijn veel mensen genezen van een ernstige en zeer pijnlijke aandoening. Wanneer het evenwicht niet meer op een zachte manier hersteld kan worden, is het een zege om de beschikking te hebben over krachtige medicatie, zoals antibiotica. Je kunt dus ook niet zeggen dat Pasteur fout zat en Bernard gelijk had, of omgekeerd. Hoewel tegengesteld aan elkaar, horen beide visies bij elkaar en vullen ze elkaar aan. Ze zijn in feite als yin en yang. De opkomst van de alternatieve geneeskunde in de gezondheidszorg zie ik door mijn yin/yangbril als een normale uiting van een systeem dat naar evenwicht zoekt. Alleen als beide visies evenwichtig vertegenwoordigd zijn,  is de gezondheidszorg zelf gezond en kan ze patiënten optimale zorg bieden.

Als je hieronder een reactie achterlaat, waardeer ik dat enorm!

Bronnen:

http://www.pnas.org/content/109/16/5995.abstract
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2661189/
http://nl.wikipedia.org/wiki/Helicobacter_pylori
http://www.nu.nl/gezondheid/2778785/slechte-afweer-stress-verklaard.html
http://www.pnas.org/content/109/16/5995.abstract
http://www.mlds.nl/ziekten/56/maagzweer/oorzaak/
hhttp://www.slate.com/blogs/thewrongstuff/2010/09/09/stress_doesn_t_cause_ulers_or_how_to_win_a_nobel_prize_in_one_easy_lesson_barry_marshall_on_being_right.html
http://www.kiza.nl/content/pathogenese-36
http://www.uptodate.com/contents/epidemiology-and-etiology-of-peptic-ulcer-disease
http://en.wikipedia.org/wiki/Milieu_interieur
http://www.hindawi.com/journals/ecam/2013/294789/
http://www.researchgate.net/publication/255736854_Intensity-response_effects_of_electroacupuncture_on_gastric_motility_and_its_underlying_peripheral_neural_mechanism
http://assortiment.bsl.nl/files/5bc0336f-1608-46ee-9a1f-ec44efcf1b12/proefhoofdstuk.pdf
http://www.rivm.nl/Documenten_en_publicaties/Algemeen_Actueel/Nieuwsberichten/2014/Mogelijk_meer_maag_darminfecties_door_maagzuurremmers
http://www.gezondheid.nl/nieuwsartikel.php?nieuwsartikelID=3858
http://nl.swewe.net/word_show.htm/?270813_2&Oppervlakkige_gastritis