Perfectionisme is niet meer iets om trots op te zijn. Als je tegenwoordig op een  verjaardag vertelt dat je een perfectionist bent, kun je rekenen op begripvolle reacties en meewarige blikken. Perfectionisme wordt als een probleem beschouwd en vaak genoemd als een van de risicofactoren voor burn-out en depressiviteit. Regelmatig hoor ik dat mensen van een hulpverlener te horen hebben gekregen dat ze te perfectionistisch zijn, dat ‘goed wel goed genoeg is’ en dat het best ‘een tandje minder mag’. Als ik vervolgens vraag of dat al een beetje wil lukken, krijg ik vaak te horen dat het nog niet meevalt.

Bach, Boeddha en Epke
Ik vind het ontzettend jammer als mensen proberen hun perfectionisme te beteugelen, want perfectionisme is in essentie geweldig. Zonder perfectionisme waren er geen vioolconcerten van Bach geweest en geen stradivarius om ze op te spelen, geen fresco’s in de Sixtijnse kapel, geen lenzen voor de microscoop van Antoni van Leeuwenhoek, geen Boeddha onder de banyanboom en geen gouden rekstokoefening van Epke Zonderland. Perfectionisme levert dingen op waar we van genieten, die ons helpen en die ons inspireren.

Scheppingskracht
Ook in de natuur vind  je perfectionisme: planten geven alles om hun mooiste bloemen te produceren, vogels zingen hun mooiste lied, de spin spint zijn beste web. In die uitingen van perfectionisme herkent de gelovige de hand van God. In de Chinese filosofie worden ze gezien als de natuur die haar essentie heeft ontvouwd. Die essentie is de blauwdruk van het leven en wordt de Jing genoemd. De Jing is de oerkracht: de drang die in de oerzee aanwezig was om leven voort te brengen. Scheppende kracht die zichzelf zichtbaar wil maken. Die hand van God is dus eigenlijk nog niet zo’n gekke gedachte.

Evenwicht en harmonie
De Jing kan zich alleen volledig ontvouwen als alle krachten in evenwicht zijn. Perfectie is dus een teken van evenwicht en harmonie. Denk aan Bach, Boeddha en Epke en je snapt wat ik bedoel. Meesters uit de oosterse tradities zouden je niet-begrijpend aankijken als je zou proberen uit te leggen dat het beter is niet naar het beste eindresultaat te streven. Streven naar meesterschap is essentieel in al die tradities. De  Japanse acupunctuurmeesters waar ik les van heb gekregen verfijnen, ook als ze de zeventig ruim gepasseerd zijn, nog steeds hun techniek en vragen nog steeds om feedback van andere meesters.

 Op de handrem
Je problemen proberen op te lossen door je perfectionisme te beteugelen is zoiets als snelheidsovertredingen proberen te voorkomen door met de handrem aangetrokken te gaan rijden. Het is niet slim en niet prettig. Het is een beter idee om eens te onderzoeken hoe je je perfectionisme inzet, want daar gaat het meestal mis. Vaak richten we ons perfectionisme op het eindresultaat. Maar het eindresultaat ligt in de toekomst. Het is iets wat buiten ons staat. Hoe vreemd het ook klinkt: je hebt over het resultaat geen directe controle. Juist omdat je er geen controle over hebt, ga je verkrampen, nog meer je best doen, vergeet je rust te nemen en verlies je het plezier in wat je aan het doen bent. Je resultaat dreigt daaronder te gaan leiden en dus stop je er nog meer energie in. Zo ontstaat een negatieve spiraal die inderdaad kan eindigen ineen depressie of een burn-out.

 De weg is het doel
Hoe moet het dan? De Zen-gezegdes ‘de weg is het doel’  en ‘de weg is onder je voeten’ wijzen ons in de goede richting. Ze maken ons duidelijk dat we ons perfectionisme moeten richten op het proces in plaats van op het resultaat. Door het proces steeds verder te verbeteren, zal je resultaat ook steeds beter worden. Dat geeft een totaal ander gevoel. Om het proces te perfectioneren kan het belangrijk zijn dat je uitgerust bent, dat je ontspannen bent, dat je geniet van wat je doet, dat je je prettig voelt in de ruimte waar je werkt, dat je geconcentreerd bent en dat je voldoende informatie en goede begeleiding hebt. In het proces sta je altijd zelf centraal: wat heb ik nodig om optimaal te presteren? Hoe kan ik mezelf dat geven? Bovendien speelt het proces zich altijd af in het ‘nu’. Je bent altijd met je aandacht bij de stap die je nu zet. Stap voor stap bereik je je doel.

Cool als Epke
Wees niet teleurgesteld als het resultaat anders is dan je had verwacht of gehoopt. Gebruik het als feedback die je helpt het proces verder bij te slijpen. Niet meer dan dat. De bevrediging van je bezigheden vind je in het proces, in de stapjes die je met aandacht zet. Als je zo gaat werken zul je merken dat je je steeds minder aantrekt van het oordeel van anderen en dat je steeds minder de neiging hebt jouw resultaten te vergelijken met die van anderen. Als ik Epke Zonderland een wedstrijd zie turnen, heb ik niet het gevoel dat hij met zijn tegenstanders of met winnen bezig is. Hij doet, vergeef me de uitdrukking, gewoon zijn ding. Stap voor stap, met volle aandacht en overgave. De kans dat je nog zo goed leert turnen als Epke is heel erg klein en het is waarschijnlijk ook niet je ambitie. Maar zo cool en ontspannen worden als hij is wel mogelijk. Perfectionisme helpt daarbij.

De hand van God
Als je problemen hebt met je perfectionisme, probeer er dan niet vanaf te komen, maar transformeer het, verbeter het. Perfectioneer je perfectionisme. De onthechte vorm van perfectionisme die dan ontstaat is een waardevolle kracht die je persoonlijke ontwikkeling ondersteunt. Want het proces dat je waarneemt en steeds verder probeert te verbeteren, dat ben je zelf: het is je eigen leven. Door de stappen die je zet steeds verder af te stemmen en evenwichtiger te maken, kan jouw blauwdruk zich optimaal ontvouwen. Je essentie wordt steeds zichtbaarder in wat je doet. Wat je doet valt dan samen met wie je bent. Misschien heb je dat al wel eens meegemaakt: je hebt dan opeens het gevoel dat alles klopt. Je voelt je geïnspireerd en verbonden. Sommige mensen voelen zich dan aangeraakt door God, of hij nou bestaat of niet…..