The Scientist publiceerde een artikel over wetenschappelijk onderzoek waaruit zou blijken dat kanker krijgen vaak een kwestie is van ‘pech hebben’. Hoe de wetenschappers die conclusie hebben getrokken, is uiterst merkwaardig. Het is een mooi voorbeeld van de verwarring die het soms tamelijk simplistische medisch-wetenschappelijk of/of-denken kan veroorzaken. Die manier van denken leidt tot misverstanden die grote invloed hebben op de gezondheidszorg.
Stamceldeling
Het artikel in The Scientist beschrijft een Amerikaans onderzoek van Cristian Tomasetti en Bert Vogelstein. Daarin tonen ze aan dat de kans dat je kanker krijgt in het ene of juist het andere orgaan voor 65 procent bepaald wordt door spontane ‘foutjes’ die optreden bij stamceldeling. De onderzoekers ontdekten dat de kans op kanker in een bepaald orgaan toeneemt naarmate de stamcellen in dat orgaan vaker delen. We lopen daardoor veel minder kans om kanker in de dunne dan in de dikke darm te krijgen omdat in de eerste 150 keer minder stamceldeling plaatsvindt. De invloed die onze genetische aanleg en omgevingsfactoren als voeding, roken en straling hebben op de kans om kanker in een bepaald orgaan te ontwikkelen is met 35 procent kleiner dan gedacht. Maar dat longkanker vaker voorkomt dan veel andere vormen van kanker wordt wél veroorzaakt door gedrag (roken) en niet door die spontane foutjes bij de stamcelding. Tot zover is het een nuttig onderzoek, met waardevolle resultaten.
Pech
Maar dan neemt het artikel een vreemde wending. Op basis van de resultaten trekken de onderzoekers namelijk de conclusie dat er sprake is van toeval als zich in je lijf een kanker ontwikkelt die zijn oorsprong vindt in een spontane fout in de stamceldeling. Als je dikke darm kanker krijgt is er dus vooral sprake van pech hebben, omdat dat niets te maken zou hebben met je manier van leven. De onderzoekers vinden daarom dat er meer aandacht moet komen voor het vroeg opsporen en behandelen van kanker. Maar de kanker-is-vooral-pech-conclusie en dat advies berusten op een denkfout met grote consequenties.
Immuunsysteem
Bekend is dat lang niet alle foutjes die in cellen optreden tot kanker leiden. In veruit de meeste gevallen wordt de afwijkende cel herkend en door ons immuunsysteem uitgeschakeld (1, 2, 3). Ons immuunsysteem speelt dus een essentiële rol bij het voorkomen van kanker, ongeacht de oorzaak van het ‘foutje’ in de cel. De kracht en de efficiëntie van het immuunsysteem worden in grote mate beïnvloed door onze manier van leven (4, 5). Voldoende slaap, niet teveel stress, gezonde voeding, voldoende beweging, gezonde relaties en positieve emoties dragen bij aan een goede afweer, die er voor zorgt dat een foutje in een cel niet kan uitgroeien tot een kwaadaardige tumor.
Puzzelstukjes
Dus ook de kankergevallen die uiteindelijk voortkomen uit die zogenaamde toevallige ‘foutjes’ kunnen worden veroorzaakt door onze manier van leven. Dat gegeven wordt door de onderzoekers volkomen gemist, omdat ze het immuunsysteem bij de onderzoeksvraag buiten beschouwing hebben gelaten. En er blijven nog meer belangrijke vragen onbeantwoord. Zijn de fouten die optreden bij de stamceldeling eigenlijk wel zo toevallig? Welke processen spelen bij het optreden van de foutjes een rol? Treden er tegenwoordig misschien meer foutjes bij de stamceldeling op dan 50 jaar geleden? Treden er bij de ene persoon mogelijk meer foutjes op dan bij de andere en waar komt dat door? De conclusie dat 65 procent van de kankergevallen gewoon pech is, is voorbarig en vrijwel zeker onjuist; er missen teveel belangrijke puzzelstukjes om die conclusie te rechtvaardigen.
Of/of
De fout die Tomasetti en Vogelstein in hun onderzoek begingen komt vaak in het medisch- wetenschappelijk denken voor; er wordt een of/of-vraag gesteld- die bij nadere beschouwing helemaal geen of/of-vraag blijkt te zijn. Zo is jarenlang geruzied over de vraag of depressiviteit een psychisch probleem is dat wordt veroorzaakt door emoties en stressvolle omstandigheden of een lichamelijk probleem dat wordt veroorzaakt door een onbalans in het serotonine metabolisme in het brein. Het is natuurlijk beide: aanhoudende emotionele verstoringen gaan gepaard met een onbalans in het serotonine metabolisme in ons brein en vice versa. In de oncologie woedde een langdurige discussie over de vraag of kanker werd veroorzaakt door een virus of door genetische afwijkingen van de cel. Later bleken virale infecties te kunnen leiden tot genetische veranderingen. Een Nobel prijs werd uitgedeeld voor een onderzoek dat aantoonde dat een maagzweer niet wordt veroorzaakt door stress, maar door een bacterie. Maar stress maakt de kans dat zo’n infectie zich ontwikkelt wel veel groter. Over dat laatste onderwerp schreef ik al eens een artikel op dit blog.
Preventie
Omdat ik vanuit het oosterse systeemdenken gewend ben altijd ‘en/en’ te denken, kijk ik met verbazing naar die of/of-vragen. Het verrast me vooral dat veelal intelligente en ontwikkelde mensen zich aan zulke simplificaties bezondigen. Zo wordt het onderzoek van Tomasetti en Vogelstein internationaal enthousiast ontvangen. In het Parool zag ik dat ook Hans Clevers, kankerexpert en voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Academie voor Wetenschappen, een duit in het zakje heeft gedaan. Hij concludeert dat we meer energie moeten steken in het opsporen van kanker, omdat de ziekte vaak niet te voorkomen is. Meer behandelen en minder preventie dus, terwijl op preventie de afgelopen jaren toch al ten onrechte enorm bezuinigd is (6). Ook meent hij dat de nieuwverworven inzichten geruststellend kunnen zijn voor kankerpatiënten, die nu bevestigd zien dat hun ziekte een kwestie is van pech is en niet hun eigen schuld.
Schuld of verantwoordelijkheid
Clevers mist niet alleen de fout in de redenering, hij ziet ook geen verschil tussen schuld en verantwoordelijkheid. Het gaat er helemaal niet om dat kankerpatiënten iets fout gedaan zouden hebben. Daar schiet niemand iets mee op. Maar als duidelijk is dat de kans op kanker door een gezonde manier van leven fors vermindert, krijgen mensen zelf de verantwoordelijk voor hun gezondheid. Dat zou goed zijn voor de volksgezondheid en voor de economie.
Valse geruststelling
De manier van redeneren van Vogelstein, Tomasetti en Clevers is kenmerkend voor het medische denken. Ziek worden is pech, daarom is voorkomen minder belangrijk dan genezen. Behandelen is ‘de ziekte bestrijden’ en niet ‘de gezondheid bevorderen’. Wetenschapsfilosoof Wim van der Steen noemt die manier van denken in zijn boek Denken over geneeskunde het medicaliseren van het begrip gezondheid (7). Clevers zegt met zijn reactie in feite: “Slaap maar rustig verder mensen, de dokter zorgt er wel voor dat u weer beter wordt.” Dat is een valse en gevaarlijke geruststelling.
Vertrouwen
Gelukkig zijn er ook positieve ontwikkelingen. De benadering van kanker wordt steeds individueler en er wordt hard gewerkt aan niet-toxische behandelingen (8). Zo is er de immunotherapie, waarbij de kracht van ons eigen immuunsysteem wordt ingezet. Er wordt ook steeds meer duidelijk over de betekenis van onder andere gezonde voeding en beweging bij het voorkomen van kanker. Ik heb er alle vertrouwen in dat de inventieve menselijke geest uiteindelijk het raadsel K. zal oplossen, maar het is mijn overtuiging dat dit alleen zal lukken door deze ziekte steeds individueler, procesmatiger en holistischer te gaan benaderen.
reacties zijn welkom!
Bronnen
1. http://www.medicalnewstoday.com/articles/272092.php
2. http://www.wanttoknow.nl/nieuws/ons-immuunsysteem-de-beste-kankerbestrijder/
3. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25332681
4. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12951363
5. http://www.health.harvard.edu/flu-resource-center/how-to-boost-your-immune-system.htm
6. http://medischcontact.artsennet.nl/archief-6/Tijdschriftartikel/138673/Korten-op-preventie-Niet-doen.htm
7. Denken over geneeskunde, W. van der Steen, 1991
8. De Keizer aller ziektes, S. Mukherjee, 2012
Mooi gezegd Willem. Ziekte is niemands schuld en soms heeft iemand gewoon pech. Maar er zijn wel degelijk allerlei factoren die je zelf in de hand hebt. Het is wat mij betreft helder dat ziekte een samenloop van omstandigheden is. Een combinatie van fysieke, mentale en emotionele factoren die voor onbalans zorgen. Toeval is een hele zwakke verklaring voor alles wat we niet begrijpen.
Dank je Anka!
Mijn mening is dat we alle ziektes zelf creeeren, hoe we dit kunnen veranderen
is de grootste kunt van de innerlijke wijsheid..Alles in uw artikel is wat allemaal meespeelt
zonder verandering volgt er geen energie daar waar nodig is..Wij bedenken wat nodig zou kunnen zijn voor genezing;dit is een hulpmiddel .is dat het enige wat helpt?
Beste Corine,
Ken Wilber schreef heel interessante dingen over het ontstaan van ziekte. Zijn boek Overgave en strijd is een aanrader. Daarin staat een helder overzicht van opvattingen over de betekenis van ‘ziekte’. Je kunt het vinden op dit blog http://www.zinzen.be/zoekterm/ken-wilber Uit je reactie maak ik op dat je opvatting past bij de opvatting beschreven onder het kopje ‘Nieuwe Tijd’. Ik deel me zelf meer in bij ‘Holistisch’ en ‘Boeddhistisch’.
Grit and Grace aanrader
Wat die kanker betreft, daar kom ik nog op terug, voorlopig ben ik het niet helemaal eens met niemand 🙂
Grit en Grace is prachtig. Ik begon er in te lezen toe ik met mijn vrouw bij een vriendin at en het op de bank zag liggen. Ik pakte het op en kon het maar met moeite wegleggen. De volgende dag heb ik het gekocht en heb het in één ruk uitgelezen. Wat een boek! Blijf het voorlopig vooral niet helemaal met niemand eens. Dat lijkt me een mooi uitgangspunt!
De reden dat ik schreef wat ik schreef Willem ligt in het feit dat in de grond van de zaak je hele artikel geen enkele feitelijke onjuistheid bevat. Echter kanker, evenals veel moderne westerse ziektes en afwijkingen, meestal onder gebracht onder de noemer metabole ziektes, hebben een veel intiemer connectie met aangeleverde nutrienten dan met genetische bepaaldheid. Voorzichtige schattingen lopen rond de 5 %, en zelfs dat is maar een vermoeden omdat in bijna alle gevallen exogene factoren bijna niet uit te sluiten. Mijn proefschrift was juist hierover (Tolman vs Locke, or the failure of Behaviourism) We just don’t know… Lees verder »
Dank voor je interessante bijdrage.
Is het je bekend dat er sterke aanwijzingen zijn dat mindfulness en acupunctuur invloed hebben op de telomerase?
Goed verhaal Willem, en zeker een nuttige bijdrage aan de discussie. Er is in tal van kranten en blogs een heftige discussie ontstaan over dit onderzoek. in de link hieronder die verwijst naar een artikel in De Correspondent staan ook tal van verwijzingen naar andere artikelen.
https://decorrespondent.nl/2341/Factcheck-Kanker-is-in-65-procent-van-de-gevallen-gewoon-pech-hebben/194309449455-f8e9f2e4
Misschien heb je er wat aan.
Groet
Dank voor je compliment en voor je tip Jo. Wat een goed artikel van de correspondent. Ik kan weer even verder lezen!
Goed verhaal, alert zijn op de manier van onderzoeken is heel belangrijk. Wat ik mis in je uiteenzetting is de erfelijkheidsfactor. Kun je daar een – holistische – antwoord op geven?
Thema’ s als gezondheid voeding (industriecosmetica) milieu e.d. boeien mij mateloos, maar ik geen opleiding in deze richting. Hoor graag van je!
Beste Anita, Dank voor je reactie. Vaak vind ik dingen die geschreven worden over de erfelijkheidsfactor erg ‘zweven’ en alleen nog gaan over zingeving. Daar is trouwens op zichzelf helemaal niets mis mee. Maar vanuit een gezondheidsperspectief is ons erfelijk materiaal een gegeven, waar we niets aan kunnen doen. De psycho-neuro-immunologie is een interessante discipline die stelt dat ons gedrag bepaald welke genen tot expressie komen. In die opvatting is je DNA het pistool en ons gedrag (in de breedste zin van het woord) de trekker die je al dan niet overhaalt. Maar er zijn natuurlijk ook aandoeningen die zo… Lees verder »
Interessant en goed geschreven…. Maar ik heb toch een paar vragen. 1) Is de zin “veruit de meeste gevallen wordt de afwijkende cel herkend en door ons immuunsysteem uitgeschakeld” werkelijk een geldend argument/ bewijsmiddel tegen de stelling dat kanker krijgen een kwestie is van pech hebben? Of is het mogelijk dat het immuunsysteem ook als het prima functioneert niet alle afwijkende cellen herkent en/of kan uitschakelen? Of sterker nog: is het wellicht mogelijk dat kanker het immuunsysteem aantast in plaats van dat een verzwakt immuunsysteem kanker veroorzaakt? 2) Hoe kun je vanuit jouw invalshoek verklaren dat bepaalde mensen met een… Lees verder »
Beste karen, hartelijk dank voor je vragen! 1. Wat ik in mijn artikel probeer duidelijk te maken is dat lang niet alle afwijkende cellen uitgroeien tot tumoren. Anders zouden we namelijk allemaal kanker hebben, omdat bij ons allemaal foutjes gemaakt worden bij de stamceldeling. 65% foutjes is dus geen 65% kanker. Ons immuunsysteem ruimt die foute cellen op. ik ben niet in de positie om te beweren dat het immuunsyteem ‘de’invloed is. Dat zal de tijd en verder wetenschappelijk onderzoek ons leren. Maar het is wel een zeer grote invloed die in de dit onderzoek bewust of onbewust buiten beschouwing… Lees verder »
Beste Willem, ik vrees dat je de resultaten van het onderzoek verkeerd vertaald dat wel verkeerd geinterpreteerd hebt. Daardoor is dit artikel in mijn ogen incorrect en zelfs misleidend geworden. Het artikel bevat aannames, conclusies en oordelen die simpelweg niet kloppen dan wel ingegeven zijn op holistische visie/ overtuiging / geloof.
Groeten Karen
Beste Karen, Helaas geef je niet aan waarom je denkt het onderzoek verkeerd vertaald dan wel geïnterpreteerd heb. Je schrijft ook dat mijn artikel “aannames, conclusies en oordelen bevat die ‘simpelweg’ niet kloppen, dan wel ingegeven zijn op holistische visie/overtuiging/geloof”. Ook hier geen argumenten. Doorat je “dan wel” gebruikt, lijkt het er sterk op dat je van mening bent dat een oordeel dat gebaseerd is op een holistische visie per definitie onjuist is. Daar heb ik moeite mee omdat het dan meer op en geloofsstrijd gaat lijken dan om een op argumenten gebaseerde dialoog. Ook oordelen gebaseerd op een reductionistisch… Lees verder »
Beste Willem, allereerst: ik ben persoonlijk erg gecharmeerd en overtuigd van holistische visie. Ik beweer nergens dat uitspraken gebaseerd op een holistische visie “onwaar” zijn. Ik benadruk echter wel dat het een visie, een geloof betreft. En in dit geval wordt dat geloof als argumentatie tegen uitkomsten van een specifiek wetenschappelijk onderzoek gebruikt. Ik zou je graag willen schrijven over wat ik aan redenatie- en vertaalfoutjes gezien meen te hebben. Ik heb ze bewust niet op jouw blog geplaatst, omdat ik niet weet of een enorme lap tekst gewenst is op jouw persoonlijke blog. Bovendien streef ik over het algemeen… Lees verder »
Beste karin,
Dank voor je reactie. Misschien is het voor lezers inderdaad niet zo interessant als we hier een uitwisseling met lappen tekst aangaan. Maar ik ben wel benieuwd! Zou je me willen mailen? Wat me wel even van het hart moet is dat holisme geen geloof is. Als het wel een geloof is, dan is reductionisme dat ook. Zie hierover bijvoorbeeld: http://en.wikipedia.org/wiki/Holism_in_science